sobota, 7 lipca 2018
 |
| Noc Kupały. Foto Veliyara Mirolyubova. |
Noc Kupały
Maj i czerwiec to magiczne miesiące. Wiosna jest coraz cieplejsza, a noce coraz krótsze. 21-22 czerwca mamy tak zwane letnie przesilenie Słońca. Magiczne, najkrótsze noce w roku. Noc Kupały zwana też Sobótką obchodzona jest w wigilię dnia Św. Jana 23 na 24 czerwca. Stąd wzięła się również nazwa Noc Świętojańska. Od setek lat pod różnymi nazwami czczono tę noc. Noc niezwykłego koncertu świerszczy i świecących owadów, które również jej zawdzięczają nazwę - Świetliki Świętojańskie.
Sobótka to regionalna nazwa, która przyjęła się na południu Polski. Na Warmii i Mazurach powszechną nazwa jest Palinocka. Na Mazowszu i Podlasiu to Noc Kupały od rosyjskiej nazwy Iwan Kupała. Pogańskie święto ognia, wody, słońca i księżyca, urodzaju, płodności, radości i miłości. Jest powszechnie obchodzone na obszarach zamieszkiwanych nie tylko przez ludy słowiańskie. Świętowali i świętują go Bałtowie, Germanie, Skandynawowie. Elementem świętowania Nocy Kupały w Skandynawii jest tak zwana maika (majka) zwana też słupem majowym. Który do dziś jest bardzo popularny na Słowacji, Czechach, Austrii i Niemczech. Majka pojawia się w maju. Z majką jest związany słynny taniec Majowego Słupa - Maypole Dance, który przyjął się niemal na całym świecie.
Obchody Nocy Kupały
Od 2005 roku na Litwie Noc Kupały jest dniem wolnym od pracy, a na Łotwie świętem państwowym. Podobnie jest w Estonii i Finlandii. To wesołe święto. Święto tańca, śpiewu i miłości. Słowo Kupała łączono kiedyś z rosyjskim znaczeniem kąpiel, czyli chrzest. W ten sposób chrześcijanie "adoptowali" to święto łącząc go z dniem Św. Jana Chrzciciela. W wyniku chrystianizacji próbowano także przenieść obchody nocy kupalnej na okres majowych Zielonych Świątek. Stąd pewnie wziął się na południu termin obchodów majki - Słupa Majowego. Jednak Kupała to personifikacja słowiańskiej bogini płodności. To pogańskie bóstwo, które przez wieki starano się wymazać ze świadomości Słowian. Pewnie dlatego słowo Kupała łączono również z indyjskim znaczeniem - zbiorowości. Śląską Sobótkę połączono z określeniem Sabat - pogańskim zlotem czarownic. W końcu w jakimś sensie była to noc rozpusty, zwłaszcza dla tych którzy nie tolerowali tego święta.
 |
| Noc świętojańska obraz Henryka Siemiradzkiego |
Legenda o Siechu
Jest też legenda o Sieciechu i Sobótce. W niej to Sieciech - rycerz wraca z wojny by pojąć Sobótkę za żonę. Ta niestety ginie z ręki wroga, który napadł jej domostwo w wigilię jego powrotu. Nieco inną legendę przedstawia Orkiestra Świętego Mikołaja w swojej Pieśni Sobótkowej znad Narwi. Natomiast na Litwie istnieje pieśń Mėnuo Saulužę vedė („Księżyc poślubił Słoneczko”). Opowiada ona jak to pierwszej wiosny po stworzeniu świata, Księżyc wziął ślub ze Słońcem. Kiedy jednak Słońce po nieprzespanej nocy poślubnej wstało i wzniosło się ponad horyzont, Księżyc je opuścił i zdradził z Jutrzenką.
Drewno i ogień
Obchody Nocy Kupały rozpoczynały się od rozpalania ogniska. Czyniono to w sposób rytualny przy pomocy pocierania drewna jesionu i brzozy. Tak powstawały ognie Sobótkowe. W Małopolsce w Noc Kupały kultywowana jest tradycja puszczania wianków na wodę, niczym topienie Marzanny. W Finlandii święto to jest powiązane bezpośrednio z paleniem ognisk, a elementem świętowania są skoki przez ognisko, które mają wypędzić złe moce.
W Szwecji mamy Midsommar. Święto to rozpoczyna się w piątek weekendu najbliższego Nocy Kubali. Integralnym elementem uroczystości jest właśnie słup majowy.
Symbolika Nocy Kupały
Noc Kupały jako pogańskie święto obrzędu słowiańskiego miało zapewnić świętującym zdrowie i urodzaj. Nie bez znaczenia jest, że Kupała była boginią płodności. To dodawało tej nocy kolorytu miłości rozumianej wręcz jako przyzwolenie rozwiązłości. Święto zakochanych. Noc Sobótkowa była okazją łączenia się w pary. Były szansą zdobycia ukochanego. Bo Noc Kubali jest nocą łączenia się samotnych. Młodzi mogli bezkarnie oddalić się od zgromadzenia świętujących „w poszukiwaniu niebieskiego
kwiatu paproci”. Kwiat paproci to legendarny kwiat w wierzeniach słowiańskich. Miał on zakwitać właśnie w tę noc. Osoba która go znajdzie będzie bardzo bogata i szczęśliwa. Dlatego poszukiwanie tego kwiatu były elementem świętowania.. Przy tym tańczono i śpiewano nieprzyzwoite pieśni.
Uprawiano
zaloty do białego rana. By wzmóc atrakcyjność smarowano ciała afrodyzjakiem za który uważano liście nasięźrzału. By uatrakcyjnić zaloty były inicjowane różne wróżby sobótkowe. Dziewczęta plotły wianki z kwiatów i czarodziejskich ziół, by przypodobać się ukochanemu. Wpinały w nie płonące łuczywo i przy tańcach i śpiewach wrzucały je do wody, tak by odpłynęły, a razem z nimi uczucia do byłych kochanków. Gdy wyłowił je samotny chłopak był to znak, że dziewczyna odnajdzie swą miłość. Dlatego zwieńczeniem Nocy Kupali była kąpiel.
Wcześniej kąpiel w jeziorach i rzekach była niedozwolona.
Sobótkowy kwiat paproci stał się inspiracją dla baśni Braci Grimm.
Dla współczesnych pogan Noc Kupali jest okazją do propagowania ich wiary. Podkreślają oni, że jest to dzień wielkiego zwycięstwa Sił Światła nad Siłami Ciemności. Święto dedykują Dadźbógowi. Dadźbóg jest często utożsamiany ze słońcem. Niejasne są szczegóły jego roli. Są po prostu różne w różnych narodach i przekazach.
Noc Kupały w innych krajach
Skandynawska tradycja słupa majowego jest powszechnie pielęgnowana u naszych południowych sąsiadów: Czechów, Słowaków, ale i w Austrii i Niemczech. Bardzo ciekawe ma to znaczenie na Słowacji i w Czechach. Stawianie słupa majowego, zwanego popularnie majką jest sygnałem do zaręczyn. Młody chłopak, gdy ma poważne zamiary co do jakiejś panny struga długi kij z wysokiego ostruganego z kory świerka, a na wierzchołku mocuje coś co przypomina naszą choinkę. Jest ona udekorowana kolorowymi wstążkami. Słup jest wysoki na kilka pięter, tak że widać go z daleka, nawet z kilkuset metrów. Taki słup ma informować okolicznych chłopców, że panna ta ma już kandydata na narzeczonego. Czasem na taki słup narzeczony, gdy pochodzi z innej miejscowości nakłada swoją koszulę, jako znak rozpoznawczy. Dlatego słup musi być wysoki i śliski by miejscowy konkurent nie wspiął się i nie zamienił koszulę.
Dawny zwyczaj
Tradycja stawiania drzewek majowych jest stosunkowo młoda, ale ma starożytne korzenie.
Zwyczaj ten pochodzi od starożytnych Rzymian, którzy po święcie Florarii - bogini kwiatów i wiosny przy muzyce i tańcach zbierali zielone gałęzie i dekorowali drzwi znajomych i krewnych.
W tym dniu odbył się festiwal Majumy ku pamięci Mayi, życzliwej bogini. Podobne święto obchodzili również starożytni Grecy i plemiona Niemieckie. W XVI i XVII wieku zwyczaj ten przyjął się również w Anglii przybierając formę zalotów przyszłych narzeczonych.
Na Litwie plac wokół majki jest miejscem spotkań młodych i tańców. Nie wolno tańczyć wokół słupa tylko promieniście oddalając się i przybliżając do słupa. Podobnie tradycja ta wygląda w Hiszpanii tylko, że u nich uroczystości związane z majką kończą się w Noc Kubali. Podobno od majki pochodzi nazwa miesiąca w Polsce. Na Śląsku mówiono na Słup Majowy moika. Współcześnie dla wielu landów w Niemczech i Austrii majka jest okazją do wspólnego świętowania społeczności lokalnych.
#majka #Noc Kubali #poganie #Sobótka #Noc Świętojańska #Orkiestra Świętego Mikołaja #moika
